Нәҗибә Сафина “Бәгырь җимешкәе”

Сез Әлфирә исемле кызны беләсезме? Юк? Ничек инде шундый да нәни, шундый да тәти, кара чәчле, күк йөзедәй зәңгәр күзле, кыңгырау чәчәк итеп ясалган өрфия чәчәк-тасмалы, арыш кырына күкчәчәк үскән сыман бизәкле матур күлмәкле кызны белмисез? Әнә бит ул, бакчага барасы булмаса да, әллә кайчан йокысыннан торып, битен-күзен юып, киенеп-ясанып куйган. Әнә бит көзгедән дә ничек матур булып күренә. Әнисе: «Кызым- йолдызым, курчактай булдың», - дип, җилкәсеннән генә үбеп тә алган иде, Әлфирә көзгегә текәлебрәк карады. «Кара әле, шундый курчак та була микән?» - дип уйлады ул. Аннары уенчыклары тутырылган тартма янына килеп басты. Курчаклар тартма өстендә, ничек туры килсә, шулай ташланган хәлдә ауныйлар. Өстәгесе, кып-кыска шакмаклы күлмәк кигән салам чәчлесе, түгәрәк күзләрен тасрайтып, туп-туры Әлфирәгә карап ята иде. Кыз аны кулына алды да көзге алдына килде. Үзе белән рәттән куеп карады. Курчак бер тамчы да аңа охшамаган иде. Әлфирәнең ике кара толымы бар. Күлмәге дә шундый кыска түгел. Бәби итәкләп, үзенә таман гына итеп текте ич әнисе аңа күлмәген. Әлфирә Таня исемле курчагының итәген тарткалап карады. Кая инде! Моны күлмәк дисәң, әнисе әйтмешли, хәтерең калыр. Таняның чәчләре дә күлмәге шикелле кыска. Әлфирә күңеленнән: «Юк, курчак шикелле түгел мин», - дигән нәтиҗә ясады. Кызның уйларын әнисенең тавышы өзде:
- Әйдә, кызым, әбиеңә җылы бәлеш илтеп кайтыйк әле. Ни хәлләрдә генә тора икән, сине сагынып беткәндер инде. Атна буе күрешмәдегез бит. «Әлфирәм килсә, билемне сылатырмын, куллары бигрәк шифалы», - дип, өченче көн үк чакырып калган иде үзеңне.
«Әби» сүзен ишетүгә, Әлфирә, кулындагы курчакны көзге янында ук калдырып, ишек төбенә килеп баскан иде инде. Әнисе Әлфирәне, гадәттәгечә, күтәреп кенә алып, бусага аша коридорга бастырды да:
- Һай, җанлы курчагым минем, арыш кырым, бәгырь җимешкәем, - дип, йомшак чәчләреннән үбеп алды.
Яшел парк аша трамвай тукталышына барып җиткәнче, Әлфирә күңеленнән әнисенең татлы сүзләрен кабатлап барды: «Җанлы курчагым минем, арыш кырым, бәгырь җимешкәем!»
Трамвайга кереп утыру белән, ул әнисенең колагына пышылдап кына шундый сорау бирде:
- Әнием, нәрсә соң ул «җанлы»?
Әлфия кызының сорауларына күнегеп беткән инде. Ул - бакчачы. Күпме агач-гөлләр, бөҗәкләр турында сөйләде ул кызына. Тик менә мондый сорауны әле беренче тапкыр ишетә. Әлфирәнең әтисе әнисен гел «фәйләсүф» дип шаярта. Шулайдыр да, чөнки ана кызының сорауларын ишетүгә уйга кала, андый чакта әтиләре, ана белән кызның сүзләрен бүлдермәс өчендер, читкәрәк китә һәм нәни кызга бирелгән җавапларның гади дә, җитди дә булуына соклана иде. Бу юлы да шулай булды, күпмедер уйланып торганнан соң, ул кистереп кенә әйтеп бирде:
- Димәк, тере, синең белән минем кебек.
Җавабымнан канәгатьме дигәндәй, ул кызына күз салды. Әлфирә исә, карашын урамнан алмый гына, тагы бер сорау бирде:
- Әнием, ә нәрсә ул «арыш кыры»?
Ул арада трамвай тукталышка килеп җитте. Ишек ачылуга, Әлфия кызын, күтәреп алып, җиргә бастырды. Ә үзе кызының соравына җавап эзли иде. Күңеле белән ул инде әллә кайчан бала чагының алтын арыш кырында. Хисләрен тыеп кала алмый, сөйләп үк җибәрде:
- Арыш кыры - ул, кызым, дөньяның иң гүзәл җире! Анда шундый күп арыш үсә! Ә арыш араларында - күкчәчәкләр! Төрле-төрле күбәләкләр! Авылдагы әбиең янына кайткач, мин сине анда алып барырмын. Ул арыш кыры бе раз синең күлмәгеңә охшап тора...
Әлфирә, итәкләрен күтәрә төшеп, күлмәгенә күз салды. Әнисе һаман сөйли иде әле:
- Тик ул синең күлмәгеңнән дә күпкә гүзәлрәк! Анда арыш исе! Күктә сабан тургайлары сайрый.
Ул кинәт тынып калды. Әлфирә әнисенә күтәрелеп карады. Әнисенең ике бите буйлап яшь бөртекләре тәгәри иде.
- Әнием, ник елыйсың син? - дип, гаҗәп ләнеп, әнисенә төбәлде.
- Кызым, - диеп әнисе Әлфирәгә иелде, - әгәр арыш кырларын күреп үскән булсаң, син дә аларны шулай сагынып елар идең.
Әлфирә нәни куллары белән әнисенең күз яшьләрен сөртеп алды да, әнисен юатырга тырышып:
- Елама, әнием, мин дә күргәч, икәү бергә сагынырбыз, - диде.
Кызының сәер дә, фәлсәфи дә фикерләвен ишетеп, Әлфия күз яше аралаш елмайды. Икесе дә тынып калдылар. Ә аннары Әлфия иртән әйткән сүзләрен исенә төшереп өстәп куйды:
- Ә бәгырь җимешкәем - син генә! Ул - ананың баласы!
Әнисеннән ишеткән сәер дә, әллә нинди бик кадерле дә арыш кыры турында уйлый-уйлый, Әлфирә әнисенең яңа иркәләү сүзләрен ишетеп тә бетермәде бугай. Аның күңеленә иртән ишеткән «җанлы курчагым» дигән сүз никтер тынгы бирми. Шәһәрдәге әбисе янына китеп барса да, ул инде үзен теге арыш кырында хис итә иде шикелле. Колагына әнисе сөйләгән арыш шавы да ишетелгәндәй булып китә. Тик ул арышның ничек шаулавын да белми лә.
Әлфирә кинәт әнисенең кулыннан тартып куйды. Әлфия кызына борылганда, ул кибет витринасына караган да бер хәрәкәтсез тораташтай катып калган иде. Ә анда - арыш кыры төшерелгән зур рәсем. Рәсемдә чәч толымнарына чулпылар таккан татар кызы арыш ура. Колакларында - ай алкалар. Кулына тоткан учмадан ике күз булып күкчәчәкләр карап тора.
Әнисе Әлфирәнең күңелендәге беренче уйны укый алган булса, ул мондый булыр иде: «Бу апа җанлы курчактыр». Әлфирәнең хыялы арыш кырындагы күбәләкләрне дә уятты. Аллы-гөлле, ак, кызыл, кара, күк күбәләкләр әллә каян гына күтәрелделәр дә, арыш башларына кунып, канатларын җилпеп оча башладылар. «Сабан тургайлары... Алары нинди була икән?» Әлфирә рәсемдә аларын да тапты: күккә күбәләк кебек кенә бер кош күтәрелде дә чур-чур сайрап җибәрде. Әлфирә үзен, һич көтмәгәндә, шул арыш кыры буйлап әбисенә кайнар бәлеш алып баручы итеп тойды. Әнисе:
- Кызым, әйдә китик, әбиең көтәдер, - дисә дә, Әлфирәнең моннан китәргә исәбе юк иде шул.
- Әнием, - диде ул, әнисенә туп-туры карап, - без шундый җанлы курчакны табарбыз бит?
Әлфиянең кызын мондый халәттә беренче күрүе иде. Тик барыбер аңлады ана: гади таләп кенә түгел бу! Беравык тынып торганнан соң әйтеп куйды:
- Әйе, кызым, табарбыз!
Бу сүзләрне ишетүгә, Әлфирә, әнисенең кулларыннан тарткалый-тарткалый, кибеткә әйдәде. Андагы уенчыклар! Түрдәге шүрлектән толымнарына - чулпылар, колакларына ай алкалар таккан, башына калфак кигән, бәби итәкле күлмәктән чия төсендәге камзуллы курчак күксел күзләре белән туп-туры Әлфирәгә карап тора иде.
- Шул курчакны бирегез әле, - дигәнен Әлфия үзе дә сизми калды.
Курчак кулына эләгүгә, Әлфирә, бөтен дөньясын онытып, курчак белән сөйләшә башлады:
- Бу - җанлы курчак! Ул - арыш кырларында, кара җирдә үскән әнисенең бәгырь җимеше, багалмасы. Ул кырларда... ул кырларда арыш исе! Ул кырларда... арыш шавы! Аллы-гөлле күбәләкләр оча анда! Сабан тургайлары сайрый. Аның чулпылары, урак урганда, бер-берсенә бәрелеп чыңлыйлар, җырлыйлар. Ул да шуларга кушылып җырлый.
Шулчак арадан кемдер:
-Нинди җыр соң ул? - дип сорап куйды. Кызының һич көтмәгәндә җырлап җибәрүен ишетеп таң калды ана. Сатучының акчага үрелгән кулларын читкә этеп кенә куйды да түгәрәк янына килеп басты. Әлфирә, курчакны кочагына кыскан хәлдә, бөтенләй дә аңа таныш булмаган җыр җырлый:
- Җанлы курчагым минем!
Һай, арыш кырым минем!
Багалмам, бердәнберем!
Җыр тукталуга, балалар гөр килеп кул чаптылар. Арадан бер малай, көйсезләнеп:
- Әнием, әйт әле, җанлы курчак тагы җырласын, - диде.
Әлфирә:
- Мин җырладым аны, курчак түгел! Ә мин - Әлфирә! - дип җавап бирде.
Сәйләннәр белән чигелгән түбәтәйле кечкенә малай Әлфирә кулындагы курчакның толымыннан тартып карады да үзенчә нәтиҗә ясады: «Бу курчакның исеме Әлфирә булыр!»
Әлфирә белән әнисе, җитәкләшеп, касса янына килеп бастылар. Тик Әлфиянең кесәсендәге акча курчак сатып алырга җитәрлек түгел иде. Әнисенең хәлен аңлап өлгергән Әлфирәнең күз яшьләрен чак-чак тыеп торуын Әлфия күрде. Нидер әйтергә теләп, кассирга күтәрелеп карады. Тик Таня-курчак шикелле кыска чәчле, кыска итәкле кыз мыскыллы елмаю аша өч кенә сүз ташлады:
- Акчагыз булгач килерсез.
Әлфия каенанасы янына авыр хисләр төяп килеп керде. Тик барыбер сиздермәскә тырышты. Өстәлгә бәлеш чыгарып куйды. Матур чынаякларга хуш исле чәй койды. Бер-берсен кысташа-кысташа чәй эчтеләр. Әлфия, теге авыр вакыйганы кызым онытты бугай, дип уйлап кына өлгергән иде, Әлфирә, телгә килеп:
- Әнием, Таня-курчак теге кассир апаның бәгырь җимешкәедер, әйеме? - дип, әнисенең күзләренә карады.
Әлфия дәшмәде. Кызының йомшак чәчләреннән сыйпый-сыйпый: «Теге кассир кыз нәкъ Таня-курчак кебек иде шул», - дип уйлады.